การกำหนดจุดประสงค์การเรียนรู้

การกำหนดจุดประสงค์การเรียนรู้

          การกำหนดจุดประสงค์การเรียนรู้ (Objectives) เป็นการกำหนดสิ่งที่ต้องการให้ผู้เรียนมีหรือบรรลุซึ่งมีทั้งด้านความรู้  ทักษะและเจตคติ  จุดประสงค์การเรียนรู้จะได้มาจากระดับของหลักสูตร คือ ตั้งแต่จุดหมายของหลักสูตร จุดประสงค์ของสาขาวิชา  มาตรฐานวิชาชีพสาขาวิชาและสาขางาน  จนถึงระดับรายวิชา  คือ จุดประสงค์รายวิชา  มาตรฐานรายวิชาและคำอธิบายรายวิชา  ที่ต้องการจัดการเรียนรู้เพื่อมุ่งไปสู่ผลสัมฤทธิ์ตามจุดประสงค์ระดับหลักสูตร  ทั้งนี้ การเขียนจุดประสงค์การเรียนรู้ที่สมบูรณ์นั้นจะต้องเขียนให้ครอบคลุมพฤติกรรมทั้ง 3 ด้านดังกล่าว

การจำแนกจุดประสงค์การเรียนรู้

ด้านพุทธิพิสัย (Cognitive  Domain)

          คือ  จุดประสงค์การเรียนรู้ที่เน้นความสามารถทางสมอง  หรือความรอบรู้ในเนื้อหาวิชา  หลักการหรือทฤษฎีพฤติกรรมการเรียนรู้ด้านนี้สามารถวัดได้จากการให้ผู้เรียนแจกแจงความรู้ เขียนรายการสิ่งที่รู้ยกตัวอย่าง ประยุกต์กฎต่าง ๆ ที่เรียนไป  หรือวิเคราะห์สถานการณ์  เป็นต้น  พฤติกรรมตามระดับการเรียนรู้ด้านพุทธิพิสัยแบ่งไว้ 6 ขั้น  ซึ่งการเรียนรู้ในระดับที่สูงขึ้นไป  ต้องอาศัยระดับการเรียนรู้ที่ต่ำกว่าเสมอ

ระดับพฤติกรรม	ตัวอย่างคำกริยาที่ใช้
1.  ความรู้ความจำ  ความสามารถในการจดจำสิ่งที่เรียนมาแล้ว อาจเป็นข้อมูลง่าย ๆ จนถึงทฤษฎี	บอกคุณสมบัติ จับคู่  เขียนลำดับ อธิบาย บรรยาย ขีดเส้นใต้ จำแนก ระบุ
2.  ความเข้าใจ ความสามารถในการจับใจความการแปลความหมาย การสรุป หรือขยายความ	แปลความหมาย อธิบาย ขยายความ สรุปความ ยกตัวอย่าง บอกความแตกต่าง เรียบเรียง เปลี่ยน
3.  การนำไปใช้  ความสามารถในการนำสิ่งที่ได้เรียนรู้ไปใช้ในสถานการณ์ใหม่	แก้ปัญหา  สาธิต  ทำนาย เชื่อมโยงความสัมพันธ์ เปลี่ยนแปลง คำนวณ ปรับปรุง ผลิต ซ่อม
4.  การวิเคราะห์  ความสามารถในการแยกสิ่งต่าง ๆ ออกเป็นส่วนย่อย ๆ บอกความสัมพันธ์ระหว่างองค์ประกอบย่อยเหล่านั้นได้	เขียนโครงร่าง แยกแยะ จัดประเภท จำแนกให้เห็นความแตกต่าง บอกเหตุผล ทดลอง
ระดับพฤติกรรม	ตัวอย่างคำกริยาที่ใช้
5.  การสังเคราะห์  ความสามารถในการรวบรวมส่วนย่อย ๆ เพื่อสร้างรูปแบบหรือโครงสร้างใหม่	รวบรวม  ออกแบบ จัดระเบียบ  สร้าง ประดิษฐ์ วางหลักการ
6.  การประเมิน  ความสามารถในการวินิจฉัยคุณค่าของสิ่งต่าง ๆ โดยมีหลักเกณฑ์ที่แน่นอน	วัดผล  เปรียบเทียบ ตีค่า ลงความเห็น วิจารณ์

ด้านจิตพิสัย (Affective  Domain)

          คือ จุดประสงค์การเรียนรู้ที่เน้นหนักในด้านความสนใจ เจตคติ ค่านิยม อารมณ์และความประทับใจซึ่งวัดได้โดยการสังเกต  แต่บางเรื่องก็ไม่สามารถสังเกตได้โดยตรง  การระบุพฤติกรรมที่คาดหวังให้ผู้เรียนแสดงออกนั้น  ต้องอาศัยการรวบรวมพฤติกรรมที่ชี้ถึงความรู้สึก  เจตคติและค่านิยมของตนเองและผู้อื่น  แล้วนำมาใช้ในการกำหนดเป็นพฤติกรรมที่คาดหวัง  พฤติกรรมตามระดับการเรียนรู้ด้านจิตพิสัยแบ่งไว้ 5 ขั้น

ระดับพฤติกรรม	ตัวอย่างคำกริยาที่ใช้
1.  การรับรู้  การยอมรับความคิด กระบวนการ หรือสิ่งเร้าต่าง ๆ	เลือก  ชี้  ติดตาม  ยอมรับ
2.  การตอบสนอง  ความเต็มใจที่จะตอบสนองต่อสิ่งที่รับรู้	อภิปราย  เลือก  เขียนชื่อกำกับ
3.  การเห็นคุณค่า  ความรู้สึกนิยมพอใจในสิ่งใดสิ่งหนึ่งจนเกิดการปฏิบัติตามสิ่งที่นิยม	อภิปราย ริเริ่ม เลือก แสวงหา  ประพฤติตาม นำมาใช้
4.  การจัดระบบค่านิยม  การนำเอาคุณค่าต่าง ๆ ที่เกิดจากการเรียนรู้มาผสมผสานและจัดระบบเข้าด้วยกัน เพื่อเสริมสร้างระบบคุณค่าขึ้นภายในตนเอง	จำแนก  จัดลำดับ  จัดระเบียบ  ผสมผสาน
5.  การกำหนดคุณลักษณะ  การนำค่านิยมที่จัดระบบแล้วมาปฏิบัติจนเป็นนิสัยเฉพาะตน	สนับสนุน  ต่อต้าน  ใช้เหตุผล  แสดงออก  ชักชวน

ด้านทักษะพิสัย (Psychomotor  Domain)

          คือ  จุดประสงค์การเรียนรู้เกี่ยวกับการพัฒนาทักษะทางกาย  เน้นหนักด้านการวางท่าทางให้ถูกต้องและเหมาะสมกับการปฏิบัติงานแต่ละชนิด  สามารถระบุพฤติกรรมที่แสดงออกได้จากการตีความทักษะหรือการปฏิบัติออกมาเป็นพฤติกรรม  ซึ่งสังเกตได้จากความถูกต้องแม่นยำ  ความว่องไว  คล่องแคล่ว  และสม่ำเสมอ  พฤติกรรมตามระดับการเรียนรู้ด้านทักษะพิสัยแบ่งไว้ 5 ขั้น

ระดับพฤติกรรม	ตัวอย่างคำกริยาที่ใช้
1.  การรับรู้  รับรู้ในสิ่งที่จะต้องปฏิบัติ โดยผ่านประสาทสัมผัส	สังเกต รู้สึก สัมผัส ตรวจพบ
2.  การเตรียมพร้อม  การเตรียมตัวให้พร้อมทางสมอง ทางกายและจิตใจ	แสดงท่าทาง  ตั้งท่า เข้าประจำที่
3.  การปฏิบัติงานโดยอาศัยผู้แนะ/เลียนแบบ การทำตามตัวอย่าง การลองผิดลองถูก	เลียนแบบ  ทดลอง  ฝึกหัด
4.  การปฏิบัติงานได้เอง/คล่อง  ปฏิบัติได้เองอย่างถูกต้อง เรียบร้อย มีประสิทธิภาพ	สาธิต  ผลิต  แก้ไข  ทำได้สำเร็จด้วยตนเอง ทำงานได้เร็วขึ้น
5.  การปฏิบัติงานด้วยความชำนาญ/ทำงานใหม่ได้  ปฏิบัติงานด้วยความคล่องแคล่วเหมือนอัตโนมัติ สามารถทำงานใหม่ได้	ทำงานด้วยความกระฉับกระเฉง  จัดระบบ ควบคุมการทำงาน แนะแนวทาง

ระดับของจุดประสงค์การเรียนรู้

          ในการกำหนดจุดประสงค์การเรียนรู้โดยทั่วไปจะแบ่งเป็น 2 ระดับ คือ

          1.  จุดประสงค์ทั่วไป หรือจุดประสงค์ปลายทาง

          2.  จุดประสงค์เชิงพฤติกรรมหรือจุดประสงค์นำทาง หรือจุดประสงค์เฉพาะ

          จุดประสงค์ทั่วไป

          จุดประสงค์ทั่วไปหรือจุดประสงค์ปลายทาง คือ จุดประสงค์ที่เป็นเป้าหมายสำคัญที่มุ่งหวังให้เกิดขึ้นกับผู้เรียนในการเรียนรู้แต่ละเรื่องหรือแต่ละหน่วยการเรียนรู้

          ลักษณะของจุดประสงค์ทั่วไป มีดังนี้

          1.  ตอบสนองพฤติกรรมสำคัญของจุดหมายหลักสูตร  จุดประสงค์สาขาวิชา มาตรฐานวิชาชีพ สาขาวิชา/สาขางาน  จุดประสงค์รายวิชาและมาตรฐานรายวิชา

          2.  สะท้อนคุณลักษณะที่พึงประสงค์ที่เป็นผลจากการเรียนรู้  โดยครอบคลุมทั้งด้านความรู้  ความคิดความสามารถในการปฏิบัติ  เจตคติและกิจนิสัยที่พึงประสงค์

          3.  การเขียนจุดประสงค์ทั่วไป  จะใช้คำกิริยากว้าง ๆ โดยเขียนเป็นข้อ ๆ แต่น้อยข้อ  ครอบคลุมสิ่งที่ต้องการให้เกิดขึ้นกับผู้เรียนตามคำอธิบายรายวิชา เช่น เพื่อให้มีความรู้ความเข้าใจ  ตระหนัก  เห็นคุณค่า  สามารถ  เป็นต้น

ประโยคของจุดประสงค์ทั่วไป

ประธาน      +  กริยารวมๆ   +  เรื่องที่จัดการเรียนรู้ (หัวข้อใหญ่ที่ 1..2..3)    +   เกณฑ์กว้าง ๆ

เช่น    1    ผู้เรียน            +    ประดิษฐ์          +        เครื่องแขวนจากเปลือกหอย        +        ได้

        2    ผู้เรียน             +    หา                 +        ปริมาตรดินถม                        +        ได้

        3    ผู้เรียน             +    เขียน              +        สมการการสมดุล                     +       ได้

          จุดประสงค์เชิงพฤติกรรม

          จุดประสงค์เชิงพฤติกรรม  หรือจุดประสงค์นำทาง หรือจุดประสงค์เฉพาะ คือ จุดประสงค์ที่วิเคราะห์ออกมาจากจุดประสงค์ทั่วไป  โดยกำหนดพฤติกรรมสำคัญที่คาดหวังให้เกิดกับผู้เรียนในการเรียนรู้แต่ละหน่วยการเรียนรู้ตามแผนการจัดการเรียนรู้

          ลักษณะของจุดประสงค์เชิงพฤติกรรม มีดังนี้

          1.  สอดคล้องกับจุดประสงค์ทั่วไปโดยแตกย่อยออกมาจากจุดประสงค์ทั่วไป และแสดงถึงรายการพฤติกรรมคาดหวังที่จะทำให้การเรียนรู้บรรลุตามที่กำหนดไว้ในจุดประสงค์ทั่วไป

          2.  แสดงถึงการเปลี่ยนแปลงพฤติกรรมของผู้เรียนหลังจบการเรียนรู้ในเรื่องหรือหน่วยการเรียนรู้นั้นๆ

          3.  การเขียนจุดประสงค์เชิงพฤติกรรม  ผู้สอนควรพิจารณาโดยคำนึงถึงสิ่งต่อไปนี้

                   3.1  ควรเขียนให้ครอบคลุมทั้งด้านพุทธิพิสัย  ทักษะพิสัยและจิตพิสัย  แต่การเขียนจุดประสงค์เชิงพฤติกรรมด้านจิตพิสัยนั้นอาจทำได้ยากเพราะผู้สอนไม่สามารถสังเกตได้โดยตรง  ในกรณีนี้ถ้าไม่สามารถเขียนเป็นจุดประสงค์เชิงพฤติกรรม  อาจเขียนเป็นจุดประสงค์เฉพาะ  เช่น  ใช้คำว่า  บอกคุณค่า  บอกประโยชน์เพื่อสะท้อนให้เห็นพฤติกรรมของผู้เรียนว่ามีความตระหนักหรือเห็นถึงคุณค่าของสิ่งนั้น ๆ

                   3.2  จุดประสงค์เชิงพฤติกรรมต้องมีลักษณะชัดเจน  รัดกุม  ไม่คลุมเครือ  เพื่อให้สามารถเข้าใจได้ตรงกัน  และสามารถสังเกตได้หรือวัดได้

                   3.3  จุดประสงค์เชิงพฤติกรรมที่สมบูรณ์จะประกอบด้วย 3 องค์ประกอบ คือ พฤติกรรมที่คาดหวัง  สถานการณ์/เงื่อนไข  และเกณฑ์  อธิบายได้ดังนี้  พฤติกรรมที่คาดหวัง โดยแต่ละข้อจะต้องระบุพฤติกรรมที่คาดหวังเพียง 1 พฤติกรรมและควรพิจารณาเลือกคำกริยาที่แสดงพฤติกรรมที่คาดหวังให้ถูกต้องตามระดับขั้นของพฤติกรรมการเรียนรู้ที่เกิดขึ้นกับผู้เรียน  สังเกตได้ เช่น อ่าน เล่าเรื่อง อธิบาย บอก ชี้ หยิบ เลือก ตอบ สรุป ทำ เขียน ฟัง ปฏิบัติ จับใจความ ฯลฯ  สถานการณ์/เงื่อนไข ที่ทำให้เกิดพฤติกรรมได้แก่โอกาสหรือสภาพ ทำให้ผู้เรียนแสดงพฤติกรรมออกมา เช่น เมื่อกำหนดข้อความให้  เมื่อฟังโฆษณาแล้ว  หลังจากฟังเพื่อนเล่านิทานแล้ว  อ่านในใจจากบทเรียนแล้ว และเกณฑ์หรือระดับความสามารถที่ผู้เรียนแสดงออกมาขั้นต่ำสุดที่จะยอมรับได้ว่าผู้เรียนเกิดความรู้จริง นั่นคือผ่านหรือไม่ผ่านจุดประสงค์ เช่น ทำได้ทุกข้อ อ่านได้ถูกต้อง เขียนคำให้ได้ 8 ใน 10 คำ บรรยายภาพได้

บางกรณีอาจจะเว้นการเขียนสถานการณ์/เงื่อนไขไว้ในฐานะที่เข้าใจกัน  หากพิจารณา ว่าจุดประสงค์นั้นสมบูรณ์พอ  หรือไม่ระบุเกณฑ์ของพฤติกรรมโดยนำไปกำหนดไว้ในเกณฑ์การประเมินแทนนอกจากนี้  ควรละเว้นการเขียนส่วนขยายที่ไม่จำเป็นด้วย ตัวอย่างเช่น

                   -  หลังจากศึกษาเรื่อง “เศรษฐกิจพอเพียง” แล้ว ผู้เรียนสามารถอธิบายหลักการของเศรษฐกิจพอเพียงได้อย่างถูกต้อง โดยไม่ต้องเปิดตำรา

                   -  สามารถติดตั้งคอมพิวเตอร์และอุปกรณ์ตามคู่มือได้อย่างคล่องแคล่ว ในเวลา 5 นาที

                   -  เพื่อให้ผู้เรียนสามารถยกตัวอย่างเครื่องมือการเกษตรได้อย่างน้อย 10 ชนิด

                   3.4  การเขียนจุดประสงค์เชิงพฤติกรรมจะเขียนเป็นข้อ ๆ เรียงตามลำดับพฤติกรรมที่เกิดก่อนจำนวนข้อจะมากหรือน้อยก็ขึ้นอยู่กับจุดประสงค์รายวิชา  มาตรฐานรายวิชาและคำอธิบายรายวิชา  รวมทั้งเวลาที่กำหนดในการจัดการเรียนรู้แต่ละเรื่อง/หน่วยการเรียนรู้

ประโยคของจุดประสงค์เชิงพฤติกรรม

พฤติกรรม(กริยา)         +  เรื่องย่อยที่จะจัดการเรียนรู้(หัวข้อรองที่ 1..2..3)            +     เกณฑ์  

เช่น  1.1เลือก+เปลือกหอยที่จะนำมา+ประดิษฐ์เครื่องแขวน+ได้อย่างเหมาะสม

      1.2 ออกแบบ+เครื่องแขวน+ได้ภายในเวลาที่กำหนด

      1.3 บอก+ขั้นตอนการประดิษฐ์เครื่องแขวนด้วยเปลือกหอย+ได้ถูกต้อง

      1.4 อภิปรายถึง+ประโยชน์ของเปลือกหอย+ได้อย่างน้อย 3 ประการ

      2.1 คำนวณ + ปริมาตรดินถม + ได้ถูกต้อง

      2.2 ......................

      2.3 ......................

      3.1 บอกขั้นตอน + การเขียนสมการการสมดุล + ได้ถูกต้อง

      3.2 ......................

      3.3 ......................

          ตัวอย่างการเขียนจุดประสงค์ทั่วไปและจุดประสงค์การเรียนรู้เชิงพฤติกรรม

จุดประสงค์ทั่วไป	จุดประสงค์เชิงพฤติกรรม
ด้านพุทธิพิสัย 1.  เพื่อให้มีความรู้เกี่ยวกับฟันและการรักษาความสะอาดของฟัน	1.1  บอกความหมายของคำว่า “ฟัน” ได้ 1.2  ระบุปัญหาที่เกิดขึ้นจากการไม่ดูแลรักษาความสะอาดของฟันได้ 1.3  อธิบายวิธีการแปรงฟันที่ถูกวิธีได้
ด้านทักษะพิสัย 2.  เพื่อให้สามารถแปรงฟันได้ถูกวิธี	2.1  สาธิตการแปรงฟันที่ถูกวิธีกับหุ่นจำลองได้ 2.2  แปรงฟันของตนเองอย่างถูกต้องได้
ด้านจิตพิสัย 3.  เพื่อให้ตระหนักในการความสำคัญของการรักษาความสะอาดของฟัน	3.1  แปรงฟันทุกครั้งหลังจากรับประทานอาหาร 3.2  บอกคุณค่าความสำคัญของการแปรงฟันที่ถูก วิธีได้

ตัวอย่างจุดประสงค์เชิงพฤติกรรม

ที่	สถานการณ์/เงื่อนไข	พฤติกรรมที่คาดหวัง	เกณฑ์
1	ฟังคำอธิบายการเล่นต่อคำ	สามารถเล่นต่อคำ	ได้ถูกต้อง
2	เมื่อกำหนดข้อความให้	สามารถอ่านและเขียนให้ถูกวรรคตอน	ได้ถูกต้อง
3	เมื่ออ่านบทความเกี่ยวกับการเกษตรแล้ว	สามารถเขียนคำขวัญ	ได้อย่างน้อย 1 คำขวัญ
4	หลังจากศึกษาคำใหม่แล้ว	สามารถเขียนตามคำบอก	ได้อย่างน้อย 8 ใน 10 คำ
5	สาธิตให้ดูแล้ว	สามารถปฏิบัติ	ได้ถูกต้อง